Jezus nie urodził się w stajence? Legendy Bożego Narodzenia

Nie było miejsca dla Ciebie w Betlejem w żadnej gospodzie i narodziłeś się, Jezu, w stajni, w ubóstwie i chłodzie - taki obraz narodzin Jezusa Chrystusa znamy z jednej z kolęd. Jednak badacze są coraz bardziej pewni, że Zbawiciel nie urodził się w stajence, lecz w grocie skalnej w Betlejem.

- Betlejem, po hebrajsku "dom chleba", to niewielkie miasteczko, oddalone zaledwie 10 km od Jerozolimy, związane jest z wieloma biblijnymi wydarzeniami. Tu znajduje się grób Racheli, umiłowanej żony Jakuba. Tu narodził się i wypasał owce Dawid, wezwany później na króla Judy. O tym mieście prorokował Micheasz. Tu wreszcie zawitali przybywający z Galilei Maryja z Józefem - opowiada ks. Mariusz Rosik, wykładowca Papieskiego Wydziału Teologicznego i Uniwersytetu Wrocławskiego. Zajmuje się teologią Nowego Testamentu i starożytną historią Żydów. Interesuje się relacjami judaizmu i chrześcijaństwa w czasach narodzin Kościoła.

Ks. Rosik mógłby godzinami opowiadać o Betlejemskej Bazylice Narodzenia Chrystusa, zbudowanej wokół skalnej groty, w której według tradycji narodził się Jezus. Sam był tam wielokrotnie. Do bazyliki prowadziły niegdyś trzy bramy. - Dwie z nich są dziś zamurowane. Ta, która pozostała, zwana jest Bramą Pokory i liczy zaledwie 120 cm wysokości. Wchodząc przez nią, trzeba się pochylić i przez to naśladować Chrystusa, który uniżył samego siebie i stał się człowiekiem. Mniej teologiczne wyjaśnienie głosi, że brama jest tak niska, by działająca tu swego czasu konna policja turecka miała utrudniony wstęp do wnętrza - opowiada kapłan.

Kaplicą Żłóbka opiekują się franciszkanie. Ołtarz poświęcono postaciom Trzech Króli. Na pochodzącej z IV stulecia Chrzcielnicy widnieje napis: "Ku pamięci, odpoczynkowi i odpuszczeniu grzechów tych, których imiona zna Pan". - Starożytna legenda rodem z krainy baśni podaje, że niegdyś stała w tym miejscu studnia, do której wpadła betlejemska gwiazda po tym, jak przyprowadziła trzech mędrców na miejsce narodzin Zbawiciela - opowiada ks. Mariusz. Największą uroczystością celebrowaną w Bazylice Narodzenia jest doroczna pasterka.

Anioł pasterzom mówił, Chrystus wam się narodził
To nie królowie, ale pasterze byli pierwsi u nowo narodzonego Zbawiciela. Wioska Bait Sahur, zamieszkana w większości przez ludność chrześcijańską, oddalona jest zaledwie 3 km od Betlejem. To tu tradycja umieszcza pole, na którym pasterze mieli usłyszeć głos anioła. W tym miejscu zbudowano kościół na bazie dziesięciokąta. Ma kształt beduińskiego namiotu i upamiętnia pokłon pasterzy przed nowo narodzonym Jezusem. Wezwanie sanktuarium brzmi: "Gloria in excelsis Deo!" ("Chwała na wysokości Bogu!") i nawiązuje do anielskich śpiewów, które rozbrzmiały w chwili wizyty pasterzy przy żłóbku Zbawiciela.

Ksiądz Mariusz Rosik: Niektórzy chcieli widzieć w wędrowcach astronomów czy astrologów

Grotę, w której narodził się Jezus, odwiedzili także trzej mędrcy ze Wschodu. Wokół postaci tajemniczych wędrowców idących szlakiem gwiazdy narosło wiele legend.

Mędrcy świata, monarchowie, gdzie spiesznie dążycie
- Gdy pozbywamy się tej legendarnej otoczki, staje się jasne, że ewangelista Mateusz, który relacjonuje ten epizod narodzin Chrystusa, zamierzał podkreślić królewską godność Jezusa - tłumaczy ks. Mariusz Rosik. Według niego niektóre terminy i zwroty wzięte są przez ewangelistę wprost z ceremoniału dworskiego. Wędrowcy określani są terminem "magoi", tłumaczonym jako "magowie". - Niektórzy chcieli widzieć w wędrowcach właśnie astronomów czy astrologów. Niebagatelną rolę w zrodzeniu się takiego przekonania ma też motyw gwiazdy. W końcu wędrowcy posuwają się szlakiem wyznaczonym przez gwiazdę - mówi kapłan.

Popularnie Święto Objawienia Pańskiego nazywamy Świętem Trzech Króli, choć tak naprawdę nie wiemy, czy trzej wędrowcy królami byli.

- W Mateuszowym tekście nie ma mowy o tym, że wędrowcy byli obdarzeni godnością królewską. Takie przekonanie zrodziło się przypuszczalnie pod wpływem wzmianki w jednym z psalmów, iż przed Mesjaszem pokłon złożą pogańscy królowie - tłumaczy. I zaznacza, że termin proskynesis, oznaczający pokłon do ziemi, często wskazywał na pokłon, jakiego dokonywano w obecności króla. - Być może cała poświata "królewskości" opowiadania nadała wędrowcom godność królewską. Przysłużyć się miały temu także złożone dary - złoto wskazywać miało na godność króla - dodaje kapłan.

Kim więc byli tajemniczy przybysze? Ks. Rosik uważa, że pewni możemy być tylko jednego: byli wędrowcami, którzy odbyli długą drogę z krain położonych na wschód od Palestyny, by oddać pokłon Jezusowi.

Trzej królowie podarunki oddają
To niejedyna niewiadoma związana z wędrowcami. Legendą jest również ich liczba. - Wystarczy zapytać dzieci na katechezie, ilu było wędrowców, a niemal natychmiast wymienią trzech. Ciekawe jednak, że Mateusz wcale nie podaje ich liczby. Nie mówi, że było ich trzech ani dwóch, ani pięciu. W ewangelii nie ma o tym mowy - podkreśla kapłan.

Jak mówi, tradycyjne przekonanie, że wędrowców było trzech, zrodziło się z faktu, iż Mateusz opisuje trzy dary złożone przed Jezusem: złoto, kadzidło i mirrę. Złoto jest symbolem króla, kadzidło i mirra, jako żywica drzew Libanu, Arabii, Indii czy Somalii, były niezwykle kosztowne. Przed Królem wszechświata zostały więc złożone najcenniejsze skarby starożytnego świata.

Imiona Kacpra, Melchiora i Baltazara także są legendarne. Któż ich nie zna? Mateusz jednak nie wspomina żadnego z nich. - One również są wytworem wczesnochrześcijańskiej tradycji. Ikonografia przedstawia trzy postaci, którym nadano takie imiona: mężczyznę młodego, dojrzałego i starca. Występują oni w strojach Azjaty, Europejczyka i mieszkańca Afryki. W ten sposób cały znany starożytnym świat pogański oddaje hołd Jezusowi Królowi - tłumaczy symbolikę ks. Rosik.

Nowo narodzonemu wół i osioł się kłaniają
Józef i Maryja podróżowali zapewne na osiołku. - Ewangeliczna wzmianka o wole i ośle odsyła nas do Księgi Proroka Izajasza. Już na początku swej księgi prorok mówi tak: "Wół rozpoznaje swego pana, a osioł żłób swego właściciela; Izrael na niczym się nie zna". Ten wyrzut skierowany pod adresem Izraela został odczytany w pierwotnym Kościele jednoznacznie: Izrael nie rozpoznał w Jezusie Mesjasza, choć nawet zwierzęta były w stanie to uczynić - wyjaśnia wykładowca Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu.

A gdyby Chrystus narodził się dzisiaj, to kto by Go odwiedził?
- Jeśli Jezus narodziłby się dziś w Betlejem, to paradoksalnie najbliżej mieliby do Niego muzułmanie, bo miasto jest dziś jednym z ważniejszych ośrodków kultury palestyńskiej w Ziemi Świętej - mówi ks. Mariusz Rosik.

Król dla całego świata, nie tylko dla narodu wybranego
Ksiądz Rosik uważa, że pokłon wędrowców ze Wschodu przed Jezusem jest ogłoszeniem - za pośrednictwem gwiazdy - narodzenia Króla dla całego świata, nie tylko członków narodu wybranego.

Zgodnie z przepowiedniami zawartymi w Księdze Liczb, Mesjasz będzie królem panującym nad Izraelem i innymi narodami. Król Izraela został jednak odrzucony przez swój lud, gdy nie przyjęto w gospodzie Maryi i Józefa. Oto orędzie epizodu: nowo narodzony Jezus jest Królem nie tylko dla Żydów, ale dla całego świata.